Όσοι νιώθουν πολλή αγάπη για ζωή με την πλατιά της σημασία, νιώθουν έντονα την ανάγκη της δημιουργίας, νιώθουν τη διάθεση δηλαδή να δώσουν υλική υπόσταση και διάρκεια στην πνευματική τους ζωή.
Η Τέχνη δημιουργείται από το λόγο, δηλαδή τη διάθεση ζωής και είναι κι αυτή ένας δεσμός μεταξύ πνεύματος και ύλης.
Η Τέχνη δεν είναι φυγή, είναι έξοδος. Έξοδος του εαυτού μας από τα όρια της υπάρχουσας κατάστασής μας. Είναι ο τρόπος μας να παρατείνουμε τη ζωή δίνοντας ύλη και διάρκεια στην πνευματική μας υπόσταση.
Στο περιεχόμενο του έργου τέχνης διακρίνουμε τις θέσεις του ανθρώπου απέναντι στα προβλήματα της ζωής. 0ι θέσεις αυτές είναι: η πρόταση ζωής, η συμμετοχή και η φυγή- πράγμα που σημαίνει: ατενίζω το μέλλον, ζω το παρόν, καταφεύγω στο παρελθόν.
"Πρόταση ζωής" έχουμε όταν αρχίζουν να γεννιώνται οι νέοι πολιτισμοί, τα νέα πιστεύω του ανθρώπου. Κάθε καινούργια ιδέα βρίσκει τη δική της μορφή και μέσον εκφράσεως. Παράδειγμα, ο αρχαϊκός κούρος. Δείχνει ολοφάνερα μια νέα αντιμετώπιση, ένα άλλο πιστεύω σε σχέση με τα προηγούμενα. Με τη συμβολική του μορφή και κίνηση εκφράζει το αιώνιο προχώρημα, τη γαλήνια κι άφοβη αντιμετώπιση του μέλλοντος, τη νίκη του ανθρώπου, τη νίκη κάθε νέου ανθρώπου, τόσο απρόσωπα, που αποκτάει πια καθολική σημασία. Τι να’ ναι άραγε αυτό το θαύμα που δίνει έννοια στις μορφές...
" Συμμετοχή" πάλι εκφράζουν τα έργα των ανθρώπων που ζουν τα προβλήματα της εποχής τους ή και τα αιώνια προβλήματα (που κι αυτά εντάσσονται στις εποχές), ζουν μ' αυτά, πονούν γι’ αυτά ή χαίρονται με τις υπάρχουσες λύσεις. Παράδειγμα, έργα σαν του Γκόγια, του Ρουώ. Κι ο πολύ γνωστός μας Λαοκώων σ’ αυτή τη σειρά ανήκει.
Την ώρα πάλι της φυγής η Τέχνη γίνεται άγονη. Αντιγράφοντας παλιά πρότυπα, ο άνθρωπος καταφεύγει στο παρελθόν, δεν έχει ο ίδιος τίποτα να προτείνει, δεν τολμάει καν να ζήσει το παρόν του. Δεν αντέχει τη μικρότητά του (αυτό είναι το μόνο ωραίο στην όλη αυτή υπόθεση...) και καταφεύγει σε μορφές του παρελθόντος, μορφές ήδη ολοκληρωμένες, που τίποτε δεν μπορεί κανείς να προσθέσει σ' αυτές. Η προσπάθεια είναι μάταιη λοιπόν. Δεν μπορείς να δημιουργήσεις με ξένα Πιστεύω, δεν μπορείς να κάνεις Τέχνη αν δεν δημιουργείς.
Δεν λέω πως η Τέχνη πρέπει να αρνείται το παρελθόν. Λέω ότι πρέπει να μην αντιγράφει μορφές του παρελθόντος, γιατί τότε πραγματικά το αρνείται και το κακοποιεί. Την τροχιά που διέγραψε πρέπει να σπουδάζουμε και από τη σχέση μορφής και περιεχομένου να βγάλουμε διδάγματα και συμπεράσματα. Δεν μπορούμε να αρνηθούμε το παρελθόν, ούτε και το μέλλον. Υπάρχουμε στο παρελθόν (για το δικό μας παρελθόν μιλώ τώρα), κι εργαζόμαστε στο παρόν για να κάνουμε το μέλλον δικό μας, ένα παρελθόν μας λοιπόν.
Εκεί στο παρελθόν είναι τα βιώματά μας, εκεί υπάρχουμε, εκεί διαμορφωθήκαμε, εκεί ολοκληρώθηκαν οι σκέψεις μας και δώσανε έννοιες στα πράγματα. Μ’ εκείνα τ’ αποθέματα του εαυτού μας εκφραζόμαστε στην Τέχνη. Το παρόν είναι μια στιγμή, μια λεπτομέρεια μέσα στον χρόνο. Όλες οι έννοιες, όλα τα πνευματικά πιστεύω στηρίζονται στο σύνολο τέτοιων στιγμών - άρα η συμμετοχή του παρελθόντος είναι άμεση και πάλι μόνο μέσω αυτού μπορούμε να συλλάβουμε το μέλλον. Όλες oι αναγωγικές σκέψεις, όλοι oι συμβολισμοί μας ανάγονται στο παρελθόν μας. Χωρίς αυτό η Τέχνη δεν θα ήταν παρά ένας καθρέφτης εξωτερικών ερεθισμών, ένας νατουραλισμός δίχως τέλος...
Ναι, διδάσκεται η τέχνη. Καλλιεργείται δηλαδή το αισθητήριο του ανθρώπου - και καλλιτεχνικό αισθητήριο έχουν όλοι oι άνθρωποι. Η Τέχνη είναι μια πανανθρώπινη γλώσσα. Όλοι έχουν τη δυνατότητα να την καταλάβουν και να εκφραστούν μ’ αυτήν. Και όπως μαθαίνεται μια γλώσσα από ένα παιδί μέσω των συμβόλων, δηλαδή του αλφαβήτου και των εννοιών, έτσι ακριβώς μπορεί να μάθει κανείς τα σύμβολα τα εικαστικά ή της μουσικής και όλων των τεχνών. Η δυνατότητα κατανοήσεως και εκφράσεως μέσω αυτών υπάρχει- μόνο που ο βαθμός αυτής της δυνατότητας διαφέρει στα άτομα.
Ταλέντο, δηλαδή ευχέρεια εκφράσεως σε ορισμένο βαθμό, όλοι οι άνθρωποι, κι επομένως όλα τα παιδιά έχουν. Ταλέντο όμως συνηθίζουμε να αποδίδουμε (κακώς) μόνο στο παιδί που έχει την ευχέρεια να απεικονίζει οπτικά σωστά, δηλαδή αντικειμενικά, τους εξωτερικούς του ερεθισμούς. Ασφαλώς είναι μια δυνατότητα κι αυτή. Θα μπορούσα να την πω δυνατότητα εκφράσεως μέσω ειδώλων. Υπάρχει όμως και η δυνατότητα εκφράσεως μέσω συμβόλων - δηλαδή μια πιο υποκειμενική και πιο πνευματική δυνατότητα συλλήψεως μορφών. Μονάχα η έλλειψη εικαστικής καλλιέργειας και η άμβλυνση του καλλιτεχνικού αισθητηρίου μάς κάμουν να μην αναγνωρίζουμε σ’ αυτά τα παιδιά την ύπαρξη ταλέντου