Το θέμα μου είναι η αισθητική καλλιέργεια στην κεραμική εκπαίδευση. Ότι θα πω αφορά μόνο την κατάσταση εδώ στην Ελλάδα. Μην περιμένετε να ακούσετε για την αισθητική κατάρτιση και κατεύθυνση που δίνουν οι κεραμικές σχολές μας. Γιατί σχολές σχεδόν δεν έχουμε.

Θα σας μιλήσω για τους συναδέλφους μου. Για εκείνους που δεν έχουν πάει σε καμιά σχολή, έξω από το μεγάλο σχολείο της ζωής. Αποτελούν τα 4/5 των ανθρώπων που ασχολούνται με τον κλάδο μας. Για τους μαθητευόμενους συναδέλφους που μαθητεύουν στα εργαστήρια των παλιών, για τις γν΄σεις που έχουν και για εκείνες που θα πρέπει να τους δίνονται. Θα σας μιλήσω για τον κόσμο, για το κοινό μας, για την επαφή που έχει με το έργο μας, για το πόσο μπορεί να επικοινωνήσει με το νόημα που πηγάζει από ένα κεραμικό. Και για τις αιτίες που δημιουργούν αυτά τα αποτελέσματα.

Για να βρούμε τις αιτίες πρέπει να ανατρέξουμε στο γενικότερο πρόβλημα. Στη μέση εκπαίδευση, έτσι όπως μας δίνεται στην Ελλάδα. Σκοπός, στόχος της εκπαίδευσης είναι η εξέλιξη, η δημιουργία. Για την επιτυχία χρειάζεται γνώση. Γνώση ολόκληρου του κόσμου. του εξωτερικού και του εσωτερικού μας κόσμου. Δεν τον ξεχωρίζω. Πιστεύω ότι αποτελεί ολότητα. Για να τον γνωρίσεις πρέπει να σπουδάσεις τα φαινόμενα του περιβάλλοντος και τις εκδηλώσεις που πηγάζουν από τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου.

Η εκπαίδευση στην Ελλάδα ρίχνει αυτή τη στιγμή όλο της το βάρος στις θετικές επιστήμες και σχεδόν μόνο μέσα από τα βιβλία, χωρίς εικόνα, χωρίς άμεση επαφή με τα πράγματα, με αποτέλεσμα να μην καλλιεργείται το οπτικό αισθητήριο του κόσμου. Ο άνθρωπος δεν πλουτίζεται μόνο από την γνώση π.χ. του ονόματος ενός φυτού, αλλά από την παρουσία του, από την επίδραση του, από το χρώμα, από το σχήμα, από το πώς κουνιέται στον άνεμο. Στο κάτω κάτω από αυτές τις παρατηρήσεις συνέλαβε την ουσία όλων των πραγμάτων.

Ακόμα η στάση, η εκδήλωση των συνανθρώπων του μπροστά σ' ένα φαινόμενο δίνει μεγάλες δυνατότητες κατανόησης του εξωτερικού φαινομένου και των εσωτερικών καταστάσεων και συνεπώς δικής του εξέλιξης, Οι εκδηλώσεις όμως των ανθρώπων δεν βρίσκονται πάντοτε μέσα στο λόγο. Μπορεί να είναι μουσικές, χορευτικές, εικαστικές. Δεν έχουμε όλοι οι άνθρωποι όμοια δυνατότητα εκφράσεων.

Η μόνη μορφή εκδήλωσης και αποκάλυψης του εσωτερικού μας κόσμου που θίγεται στα σχολεία είναι ο λόγος. Μουσική, χορός και όλες οι εικαστικές εκφράσεις δεν βρίσκουν σχεδόν καμία θέση στη γενική μας εκπαίδευση. Το σχέδιο, το χρώμα, το φως, η ειδική ποιότητα ενός υλικού, η κινητική και στατική κατανόηση του αποτελούν τα οπτικά μας βιώματα. Η διάθεση, διάταξη, οργάνωση από τον άνθρωπο αυτών των στοιχείων δημιουργούν την οπτική μας γλώσσα. Για τίποτα από αυτά δεν γίνεται συζήτηση μέσα στα σχολεία μας με αποτέλεσμα να απομακρυνθεί ο πολύς κόσμος από τις εικαστικές εκδηλώσεις, στερημένος από τα μέσα οπτικής συνεννόησης. Το γεγονός αυτό δημιουργεί ένα κακό κλίμα, ένα κακό φυτώριο στη δουλειά μας, γιατί δεν μορφώνει τους τεχνίτες που αναγκαστικά, από την έλλειψη σχολών θα ριχθεί κατ'ευθείαν στο επάγγελμα- ούτε και τον κόσμο που θα αποτελέσει το κοινό μας.

Η κεραμική τέχνη στην Ελλάδα θεωρείται σαν τέχνη προσαρμοσμένη και σαν είδος εμπορεύσιμο και εξαγώγιμο. Από αυτή την αντίληψη πηγάζουν όλα τα κακά του άμεσου παρελθόντος μας, οι δυσχέρειες που αντιμετωπίζουμε στο παρόν. καθώς επίσης και τα καλά που οπωσδήποτε θα φέρει το μέλλον. Ειδική προσοχή στην κεραμική παιδεία δεν δόθηκε ποτέ στο παρελθόν, ίσως γιατί θεωρήθηκε σαν όχι υψηλή τέχνη και είχαμε αλήθεια αρκετές άλλες τρύπες να μπαλώσουμε. Το ότι αυτή τη στιγμή θεωρείται είδος εμπορικό δίνει πολλές ελπίδες για το μέλλον, δημιούργησε ένα ενδιαφέρον, έφερε μια μεγαλύτερη οικονομική δυνατότητα και έκανε φανερή την έλλειψη ειδικών σχολών.

Στην ουσία θα μπορούσαμε να πούμε ότι σχολές κεραμικές δεν έχουμε εκτός από 2-3 που διδάσκουν στοιχειώδεις γνώσεις τεχνικής. Αισθητικής θέματα δεν θίγονται ούτε στο ελάχιστο. Άλλωστε εμείς στην Ελλάδα έχουμε ένα τρομαχτικό όπλο που δυστυχώς το μεταχειριζόμαστε κατά της αισθητικής καλλιέργειας. Την πραγματικά καταπληκτική μας παράδοση που όμως την μεταχειριζόμαστε ως αναισθητικό.

Η ανάγκη να αντιμετωπίσουν άμεσα την εμπορική και εξαγωγική ζήτηση έκανε πάρα πολλά εργαστήρια, ακριβώς από αδυναμία αισθητικής καλλιέργειας, να στραφούν προς τη χειρότερη λύση. Την μεταφορά και μίμηση παραδοσιακών μορφών. Η μεταφορά αυτή, όπως είναι φυσικό, έγινε χωρίς καμία κατανόηση. Μιμήθηκαν τη μορφή χωρίς να αναλύσουν τα αίτια που τα γέννησαν, χωρίς να νιώσουν το νόημα και το συμβολισμό της.

Ένας καλλιτέχνης μελετάει τα εξωτερικά φαινόμενα ψάχνοντας τους νόμους της λειτουργίας τους, ανατρέχοντας στις πηγές, στα κίνητρά τους. Σπουδάζει τη δράση του φωτός, του χρώματος. Μελετάει τον όγκο, τη θέση του στο χώρο, τη συμπύκνωση και τη διάλυση της ύλης και προ πάντος διδάσκεται τον ψυχολογικό αντίχτυπο που έχουν απ' τα βιώματά μας δημιουργήσει τα οπτικά αυτά ερεθίσματα, Του δίνεται έτσι η δυνατότητα να πλάσει το δικό του κόσμο, να δώσει μορφή στην πνευματική του ανάγκη και διάθεση εκδήλωσης.

Ένας κεραμίστας θα μπορούσε να αντλήσει ερεθισμούς από τα πάντα και να δημιουργήσει ρυθμούς. Απ' τα λουλούδια που θαυμάσαμε χτες στις αυλές των εργαστηρίων, από τα βράχια που μας τριγυρίζουν, απ' όλα. Όλη η γη, όλος ο χώρος που ζούμε ένα τεράστιο καμίνι ήταν κάποτε και όπου ακουμπάει το μάτι μας κεραμικό αποτέλεσμα είναι. Αποτέλεσμα νερού και φωτιάς. 'Απειρες, αξιοθαύμαστες οι μορφές που δόθηκαν. Στη δουλειά μας επαναλαμβάνουμε συνεχώς αυτή την ιστορία. Στο καμίνι μας μέσα να κοιτάζαμε, πόση γνώση του κόσμου θα αποκτούσαμε.

Αυτή τη γνώση την είδαμε τόσο ξεκάθαρα χτες στα έργα του Μουσείου των Χανίων και το ίδιο έντονη υπάρχει σε όλα τα έργα του παρελθόντος μας. Παρήγορο είναι ότι την είδαμε χτες και σε μια σύγχρονη έκθεση. Μιλώ για τα έργα που βγαίνουν από τις Μαργαρίτες και το Θραψανό. Ασφαλώς δεν έχουν τη δύναμη και τη λαμπρότητα του παρελθόντος. Αλλά έχουν μεγάλη ειλικρίνεια. Παρ' όλο που οι φόρμες και τα διακοσμητικά στοιχεία είναι πολύ κοντά στα παραδοσιακά δεν έχουν καμία διάθεση μίμησης. Ο τρόπος που βλέπουν, που μιλάνει αυτοί οι άνθρωποι μέσα από το έργο τους είναι σωστός και γνήσιος. Τα κεραμικά τους είναι χώμα και χώμα φαίνεται. Τα λουλούδια ή τα σχήματα που ζωγραφίζουν είναι ακριβώς σα να κοιτάς τη γη όπου το χώμα εναλλάσσεται με λίγο ασβέστη, με καμιά πετρούλα. Ναι, τα σχέδια και τα χρώματα τους έχουν τη μυρωδιά της γης. Κι αν ένα έργο πρέπει να εκφράζει, ναι αυτό εκφράζουμε. Την αγάπη του ανθρώπου για τη γη του, το δέσιμο του με το χωραφάκι του. Πέρα από ένα αντικείμενο χρήσης, πέρα από ένα διακοσμητικό, πέρα από τα συγκεκριμένα όρια του σχήματός τους, απλώνεται αυτό που μόνο ο άνθρωπος μπορεί να δώσει μετά από το Θεό. Η πνοή.